Content note: diëten, vethaat, stigmatisering in gezondheidszorg, afvalmedicatie, “obesitas”
Als er een medicijn zou zijn waardoor ik niet meer dik zou zijn, dan zou ik het nemen. Niet omdat ik niet van mijn lijf houd, maar omdat het leven significant makkelijker zou zijn als ik dun ben. Ik zou zomaar in elke willekeurige kledingwinkel iets kunnen kopen, want elke winkel verkoopt mijn maat, en heeft mijn maat ook altijd op voorraad. Ik zou, elke keer als ik naar een terrasje ga, gewoon op een stoel neerploffen, zonder eerst te kijken of mijn billen er wel in passen, zonder pijn in mijn bovenbenen van de leuningen en zonder bang te zijn dat de stoel onder mijn gewicht zou bezwijken. Ik zou zonder aarzeling naar de dokter gaan over de zeurende pijn in mijn linker knie als ik fiets of de trap op loop, want de dokter zou niet over gewichtsverlies beginnen, maar kijken wat er met mijn knie aan de hand is. Gewichtsverlies zou geen onderwerp zijn, want ik gebruik het slankheidsmedicijn. En ik zou ook nooit bang hoeven zijn dat mijn zoons getreiterd worden door leeftijdsgenoten met ‘Je moeder is zó dik’ grappen.
Maar is er nu niet echt een wondermiddel?
‘Maar dan heb ik goed nieuws voor je!’ zei het AD vorige week juichend. ‘Er is een nieuw medicijn goedgekeurd dat vanaf nu óók vergoed wordt door de verzekering! Liraglutide heet het wondermiddel, en vanaf nu heeft geen enkele dikkerd nog een excuus om dik te zijn.’ Zo zei het AD dat natuurlijk niet letterlijk, maar zo voelde ik het bericht wel een beetje. Ik kan na jaren stigmatisering en aangepraat schuldgevoel, ook niet meer altijd precies zien wat ondertoon is en wat geïnternaliseerde vethaat is. (Als de maatschappij van alle kanten aan je vertelt dat dik zijn slecht is, en dat je jezelf kleiner en minder moet maken, dan ga je er zelf een keer in geloven; dat noemen we ‘geïnternaliseerde vethaat’.) De foto bij het artikel van een dik persoon – zonder hoofd! – op een weegschaal gaf in ieder geval de indruk dat het niet alleen mijn eigen gevoel was. Alleen die afbeeldingskeus zegt al iets over hoe er over dikke mensen gedacht wordt. Simpelweg het hoofd van een lijf afknippen is een zeer effectieve, en eigenlijk nogal makkelijke en ongeïnspireerde methode om iemand te dehumaniseren.
Het is dus weer zover, een zogenaamd wondermiddel om voor eens en altijd af te rekenen met dik zijn, wordt nu door de verzekering vergoed. Je kunt slank worden zonder daar zelf eerst zevenduizend euro voor neer te hoeven tellen. Dat is toch goed nieuws voor alle dikke mensen? Als je kijkt naar hoeveel geld er jaarlijks uitgegeven wordt aan dieetproducten, apps en programma’s, dan impliceert dat toch dat we er echt bijna alles voor over hebben om slank te zijn. Maar al die diëten en producten werken niet; we proberen het een tijdje, vallen wat af, komen weer aan en we keren jaarlijks massaal terug om nog meer geld uit te geven aan een methode die ook niet blijkt te werken. Waarom spring ik dan geen gat in de lucht bij deze nieuwe ontwikkeling? Is Liraglutide niet het medicijn dat alles anders maakt? Zou er niet écht nu een wondermiddel kunnen zijn?
Teleurstellend maar niet verrassend: de succesverhalen zijn uitzonderingen
Volgens Liesbeth van Rossum, endocrinoloog en hoogleraar op het gebied van “obesitas”, is dit medicijn écht anders dan de ontelbare zogenaamde wondermiddelen die tot nu toe op de markt gebracht zijn. Er waren wel wat middelen die goed werkten om het lichaamsgewicht te verminderen, maar die zijn vanwege ongunstige bijwerkingen van de markt gehaald. Volgens van Rossum zijn er 3 effectieve middelen op de markt, maar de kosten daarvan zijn hoog.
In de Volkskrant van 8 april 2022 lezen we dat een mevrouw voor zo’n 7000 euro aan Liraglutide het lijf in heeft gespoten, voor een gewichtsverlies van 25 kilogram, waarbij ze blijvend een streng dieet moet blijven volgen en bovengemiddeld veel moet sporten, om de kilo’s eraf te houden. Met 25 kilogram gewichtsverlies is deze dame sowieso wel een uitzondering, het gewichtsverlies ligt bij de meeste onderzoeken eerder rond de 5 á 10 procent van het lichaamsgewicht, dat was bij deze mevrouw zo’n 7 tot 13 kilo geweest. In het onderzoek van de Wetenschappelijke Adviesraad van het Zorginstituut Nederland, dat in Januari van dit jaar is uitgekomen, wordt geconcludeerd dat Liraglutide in combinatie met een gecombineerde leefstijlinterventie géén relevant effect heeft gehad in de follow up na 32 tot 160 weken. Ook verkleint Liraglutide waarschijnlijk niet de kans op hart- en vaatziekten en nierfunctiestoornissen. Het behandeleffect van Liraglutide blijkt op lange termijn af te nemen, dus voor eeuwig doorgaan met het middel heeft ook geen zin.
Maar hoe werkt het (niet)?
Liraglutide bootst de incretines na; incretines zijn hormonen die aangemaakt worden onder invloed van voedsel in de darmen. Deze hormonen geven de alvleesklier een signaal om insuline vrij te geven, waardoor de bloedsuikerspiegel daalt. Als bijeffect remt Liraglutide bovendien de eetlust. Liraglutide wordt altijd voorgeschreven in combinatie met een Gecombineerde Leefstijl Interventie, wat zoveel is als een dieet en beweegadvies. Dit werkt nog steeds volgens de klassieke formule, minder calorieën erin, en meer calorieën verbranden. Omdat de Liraglutide de eetlust remt, is het makkelijker voor de gebruiker om het dieet vol te houden.
Op die leefstijl interventie ligt een zware nadruk. Het uitgangspunt is dat dikke mensen niet gezond leven, en van een ander, een professional, moeten horen hoe ze moeten bewegen, hoe ze moeten eten en wanneer ze mogen rusten. Protocol is dat men éérst deze leefstijlinterventie ondergaat. Als je het wil hebben over stigmatisering in de gezondheidszorg dan is dit protocol daar een klassiek voorbeeld van. “Als na een traject van 2 jaar niet genoeg resultaat is geboekt volgt de optie om te opereren” aldus Van Rossum “maar hoewel dit erg effectief is, kleven daar veel nadelen aan.” Liraglutide is volgens haar daarom een goed alternatief. Ze rept met geen woord over de nadelen die aan Liraglutide kleven, ze heeft het niet over de ernstige bijwerkingen die in de onderzoeken naar voren komen.
Een Belgische studie naar de werkzaamheid van Liraglutide voor het voorkomen van type-2 diabetes levert zelfs helemaal geen harde argumenten die een verband aantonen tussen gewichtsverlies en het gebruik van Liraglutide. Wel geven de auteurs een waslijst aan ongewenste effecten; waaronder gastro-intestinale problemen, galblaasaandoeningen, borsttumoren en meer zelfmoordneigingen.
En de bijwerkingen?
De bijwerkingen zoals ze staan op het farmacotherapeutisch kompas zijn ook niet mild. Meer dan 10% heeft last van misselijkheid, braken, diarree, obstipatie en hoofdpijn. Dat klinkt mij in de oren als een flinke buikgriep, geen wonder dat je daardoor gewicht verliest. Maar de meer zeldzame bijwerkingen worden helaas nog veel ernstiger, waaronder acuut nierfalen, verminderde nierfunctie, alvleesklierontsteking en galstenen.
Opvallend is dat zowel het Farmacotherapeutisch Kompas als de Wetenschappelijke Adviesraad van het Zorginstituut Nederland met geen woord reppen over de borsttumoren in de eerder genoemde studie, en ook niet over de schildklierkanker die bij ratten werd gevonden. En ondanks de zeer ongewenste bijwerkingen en het twijfelachtige succes van een behandeling met Liraglutide is het wel het eerste ‘“obesitas”-medicijn’ dat vergoed wordt uit de basisverzekering. Denken deze onderzoekers, deze ongelooflijk goed geschoolde, intelligente artsen en wetenschappers nu echt dat dik zijn erger is dan een verhoogd risico op kanker? Geloven ze echt dat ik kotsend en diarree-spuitend of helemaal verstopt door het leven wil gaan, als ik maar slank ben?
De geschiedenis van de “obesitas”-medicatie stelt mij niet gerust. Alle medicatie die op de markt gebracht is, werd stuk voor stuk weer met spoed uit de handel gehaald vanwege de ernstige bijwerkingen. En dus blijven farmaceuten en onderzoekers met grote overgave op zoek naar dat éne middel waar iedereen slank van wordt maar niet te veel mensen aan doodgaan. Gedreven door de overtuiging dat het hebben van een dik lichaam grote risico’s met zich meebrengt: Hart en vaatziektes, diabetes en beroertes en een vroege dood zijn misschien wel de bekendste.
Maar een vroege dood blijkt helemaal niet te voorspellen door je gewicht. En hoewel er wel een verband lijkt te zijn tussen bepaalde aandoeningen en een hoog lichaamsgewicht, is er zelden aangetoond dat het gewicht ook de oorzaak was van deze aandoeningen. Een grote voorspeller van de meeste aandoeningen is het welbekende jojo-en. In een lichaam dat regelmatig schommelt in gewicht worden hogere ontstekingswaarden gemeten. En die hoge ontstekingswaarden blijken veroorzakers van de “obesitas”gerelateerde aandoeningen. En dan nog de meest genoemde dikke-mensen-ziekte: Diabetes type 2. De grootste voorspellers zijn niet lichaamsgewicht, voedingspatroon of lichaamsbeweging! De echte voorspeller van diabetes is armoede.
Het is niet erg om dik te zijn, maar wel moeilijk
De onderzoeken naar Liraglutide gaan allemaal uit van verhoogde morbiditeit en verhoogde risico’s voor het dikke lichaam, en zien als enige oplossing afvallen. Dit uitgangspunt wordt in de onderzoeken niet meer ter discussie gesteld, terwijl er dus behoorlijk aan af te dingen valt. Afvallen en schommelen in gewicht is niet goed voor me, en verhogen zelfs de kans op sommige aandoeningen die ik probeer te vermijden. Als mensen het dan per sé willen hebben over mijn gezondheid, dan moeten ze het misschien helemaal niet over mijn gewicht hebben, maar je kan je afvragen aan wie ik het eigenlijk schuldig ben om gezond te zijn. Volgens mij ligt gezondheid veel meer in de categorie privilege dan verantwoordelijkheid waar anderen je op af kunnen rekenen.
De echte problemen die ik heb met mijn gewicht, komen eigenlijk door het probleem dat de wereld heeft met mijn gewicht. Als stoelen in de horeca groter zijn, passen mijn benen er ook gewoon comfortabel in. Als winkels en kledingmerken inclusiever zijn, kan ik ook mijn kleding in de stad kopen. Als een arts een gewichtsneutrale benadering had, hoefde ik niet bang te zijn om een afspraak te maken. En als we stopten met het verheerlijken van een slank lichaam, zou ook geen kind het meer in zijn hoofd halen dikke mensen te pesten. Het echte probleem is niet mijn gewicht, maar de vethaat in de samenleving, de vooroordelen in de zorg en wetenschap, en het slankheidsideaal dat we hoog houden. De stigmatisering in de samenleving heeft een veel ernstigere impact op de gezondheid dan gewicht ooit kan doen.
Als we het zo nodig over gezondheid moeten hebben, dan kan de focus niet langer zijn op het gewicht van mensen, maar moet de focus verschuiven naar de ruimte die elk individu moet krijgen om het leven te leven naar eigen inzicht. Dan moet de kledingindustrie, het uitgaansleven en de culturele sector toegankelijk en beschikbaar zijn voor iedereen. Dat vraagt misschien een aantal aanpassingen in de samenleving, en dat is misschien een bittere pil om te slikken, maar in ieder geval een met minder risico’s en fijnere bijwerkingen dan Liraglutide.
Referenties
1. AD zoals bezocht op 11-4-2022
2. NPOradio1 zoals bezocht op 14-4-2022
3. Volkskrant zoals bezocht op 8-4-2022
4. Zorg Instituut Nederland
5. Dokter Online zoals bezocht op 19-4-2022
6. Farmaco Therapeutisch Kompas zoals bezocht op 14-4-2022
7. le Roux CW, Astrup A, Fujioka K, et al; SCALE Obesity Prediabetes NN8022-1839 Study Group. 3 years of liraglutide versus placebo for type 2 diabetes risk reduction and weight management in individuals with prediabetes: a randomised, double-blind trial. Lancet 2017;389:1399-409. DOI: 10.1016/S0140-6736(17) 30069-7
8. DailyMed zoals bezocht op 14-4-2022
9. Rodgers RJ, Tschöp MH, Wilding JP. Anti-obesity drugs: past, present and future. Dis Model Mech. 2012 Sep;5(5):621-6. doi: 10.1242/dmm.009621. PMID: 22915024; PMCID: PMC3424459.
10. Flegal KM, Graubard BI, Williamson DF, Gail MH: Excess deaths associated with underweight, overweight, and obesity. JAMA. 2005, 293: 1861-1867. 10.1001/jama.293.15.1861.
11. Bacon, L., Aphramor, L. (2011). Weight science: Evaluating the evidence for a paradigm shift. Nutrition Journal, 10, Article 9.
12. Strohacker K, McFarlin B: Influence of obesity, physical inactivity, and weight cycling on chronic inflammation. Front Biosci. 2010, E2: 98-104. 10.2741/e70.
13. Wamala S, Lynch J, Horsten M: Education and the Metabolic Syndrome in Women. Diabetes Care. 1999, 22: 1999-2003. 10.2337/diacare.22.12.1999.